Krążąc wokół Tai Chi – 1

Autor: Andrzej Kalisz

Grafika wygenerowana przy pomocy AI

Niewiele jest już w Polsce osób, które nie kojarzą w ogóle terminu Tai Chi. Równocześnie jednak wciąż stosunkowo niewiele jest osób, poza kręgiem pasjonatów, które orientują się choćby odrobinę głębiej w tematyce reprezentowanej przez to hasło. Najczęściej Tai Chi kojarzy się z pewną metodą ćwiczeń, formą praktyk prozdrowotnych, czasem nazywane jest medytacją w ruchu. Coraz więcej osób wie już obecnie, że jest to także sztuka walki.

W tytule użyłem zapisu Tai Chi, ponieważ jest on wciąż u nas najbardziej popularny, najłatwiej kojarzony. Stało się tak dlatego, że większość źródeł na ten temat, z którymi najwcześniej zetknęli się Polacy, pochodziła z kręgu anglojęzycznego, gdzie posługiwano się transkrypcją Wade’a-Gilesa lub jej uproszczonymi, czy zniekształconymi wariantami. Wróćmy jednak do źródła – do tradycyjnego chińskiego zapisu: 太極拳 – w wariancie uproszczonym w ChRL będzie to 太极拳. W angielskiej transkrypcji fonetycznej Wade’a-Gilesa oddano to w postaci T’ai Chi Ch’uan. W drugiej połowie XX wieku posługiwano się też skróconą nazwą T’ai Chi, często zapisując ją w sposób uproszczony – w formie Tai Chi – bez reprezentującego tzw. przydech apostrofu po T. W tej wersji – Tai Chi, termin ten stał się popularny nie tylko w świecie anglojęzycznym.

W wielu krajach powstawały inne transkrypcje fonetyczne dla języka chińskiego. Dla przykładu ten sam termin 太極拳 w kilku wersjach transkrypcji:

• rosyjska: Тайцзицюань,
• czeska: Tchaj-ťi-čchüan,
• niemiecka: Dai Dji Tjuan,
• francuska: T’ai Ki Ts’iuen

W języku polskim miało miejsce kilka prób stworzenia transkrypcji chińskiej. Po drugiej wojnie światowej w kręgu sinologów funkcjonowała transkrypcja oparta bezpośrednio na francuskiej, a z niej wyłoniła się nieco uproszczona transkrypcja PWN, stosowana do roku 1993, gdy zastąpiona została przez stworzoną w Chinach i uznaną za międzynarodową transkrypcję pinyin – dzięki niej dziś na całym świecie stosowany jest zapis Taijiquan, co pozwala uniknąć nieporozumień, przy korzystaniu ze źródeł w różnych językach i komunikacji z adeptami tej sztuki z innych krajów.

Mamy więc sztukę 太極拳, której nazwa w transkrypcji pinyin zapisywana jest jako Taijiquan. Niekiedy mówi się skrótowo Taiji. W wypieranej stopniowo transkrypcji Wade’a-Gilesa pełna nazwa to T’ai Chi Ch’uan, a skrót to T’ai Chi. Tai Chi – bez przydechu po T to wersja uproszczona lub zniekształcona. Taki zapis jest jednak wciąż bardzo popularny. Z tego powodu często się nim posługuję – wciąż znaczenie więcej osób wyszukuje w internecie informacje o Tai Chi niż o Taijiquan. Dobrze, że przynajmniej algorytmy wyszukiwarek potrafią już w dużej mierze odnajdywać właściwe informacje niezależnie od tego, który zapis został użyty w wyszukiwaniu.

Po tych wyjaśnieniach mógłbym chyba ograniczyć się do używania w dalszym wywodzie transkrypcji międzynarodowej, ale na razie zostanę jeszcze przy zapisie Tai Chi i nieporozumieniach dotyczącej tej sztuki funkcjonujących, czy które przez długie lata funkcjonowały, głównie w kręgach osób posługujących się takim zapisem.

Tak się złożyło, że przez kilkadziesiąt lat sztuka zwana Tai Chi spostrzegana była głównie jako metoda relaksu, forma ćwiczeń prozdrowotnych lub „medytacja w ruchu”. Stosunkowo niewiele osób wiedziało, że jest to sztuka walki. Zdarzało się też, że niektórzy wiedzieli, ale uważali, że Tai Chi pierwotnie było formą ćwiczeń dla zdrowia, a dopiero potem dodane zostały elementy walki. Właściwie to może nawet jest jakiś sens w takim twierdzeniu, które opisuje pewien proces ewolucji od ćwiczeń dla zdrowia do sztuki walki, natomiast błędne jest tutaj użycie terminologii, wynikające z braku szerszej wiedzy o Chinach, chińskiej tradycyjnej filozofii i nauce, chińskich formach ćwiczeń i chińskich sztukach walki.

Na przykład spotykałem osoby, które uważały Tai Chi za pewną filozofię życia w zdrowiu. Owszem w Chinach powstało coś takiego, ale to nie nazywało się Tai Chi, a Yangsheng – Kultywowanie Życia lub Yangshengshu – Sztuka Kultywowania Życia. Jest to pewna koncepcja zdrowego trybu życia, zdrowego odżywiania, ćwiczenia – w tym wykorzystania różnych form ćwiczeń Qigong, czy także sztuk walki, szczególnie tak zwanych wewnętrznych, wśród których znajduje się Taijiquan (Tai Chi). To nie sztuka Taijiquan jest w chińskim ujęciu nadrzędną filozofią, czy stylem życia, ale tylko pewnym elementem który można kierując się myślą przewodnią Yangsheng wykorzystywać w praltyce kultywowania życia/zdrowia.

Tak się też dziwnie złożyło, że Tai Chi (Taijiquan) stało się w powszechnej świadomości przede wszystkim starożytną chińską formą ćwiczeń dla zdrowia. Tymczasem rzeczywiście już w starożytnych Chinach istniały formy ćwiczeń dla zdrowia, ale to nie była sztuka Taijiquan. Metody te określano jako Daoyin – te opierały się bardziej na ruchu oraz Tuna – te skupiały się na ćwiczeniach oddechowych. Termin Daoyin Tuna odnosił się do połącznia ich w jedną formę ćwiczeń. Stopniowo powstawały rozmaite formy ćwiczeń tego typu o różńych specyficznych nazwach, na przykład Wuqinxi – Zabawy Pięciu Zwierząt, Baduanjin – Osiem Kawałków Brokatu, Yijinjing – Kanon Przemiany Tkanek Ścięgnistych, czy Xisuijing – Kanon Przemywania Szpiku. Daoyin i Tuna – to przez wieki było najbardziej ogólne określenie tych różnych metod. Dopiero w drugiej połowie XX wieku tego typu formy ćwiczeń zaczęto powszechnie określać ogólnym terminem Qigong (Ch’i Kung).

Zatem można powiedzieć, że osoby, które szukały przede wszystkim chińskich form ćwiczeń dla zdrowia nieco pobłądziły, lub zostały zmylone w wyniku braku dostępu do autentycznych źródeł, czy braku prawdziwej chęci dotarcia do nich. Owszem, uprawianie Taijiquan może być korzystne dla zdrowia, jednak to różne formy Qigong, niegdyś znane jako Daoyin i Tuna powstawały specjalnie w tym celu i o wiele dawniej. To nie było Tai Chi, lecz to co dzisiaj określamy jako Qigong. Można jednak sądzić, że Taijiquan wyewoluowało z takich form ćwiczeń, stając się bardzo nietypową sztuką walki, dzisiaj uprawianą często ze względu na jej walory prozdrowotne.

Termin Qigong i metody ćwiczeń Qigong stają się u nas coraz popularniejsze, jednak wciąż więcej osób spoza grona ćwiczących i głębiej zainteresowanych kojarzy termin Tai Chi. Warto zwrócić uwagę, że w odróżnieniu od Taijiquan (Tai Chi Ch’uan, Tai Chi) termin Qigong, gdy się u nas pojawia, to właśnie w takim zapisie, w międzynarodowej transkrypcji pinyin, a znacznie mniej osób pamięta jeszcze zapis Ch’i Kung albo Chi Kung – to stąd, że wiedza na ten temat zaczęła do nas na nieco większą skalę docierać, gdy transkrypcja pinyin została już uznana za międzynarodową. Wciąż jednak o wiele więcej osób kojarzy choćby nazwę Tai Chi, niż nazwę Qigong. Weźmy za przykład środowisko medyczne – otóż wielu lekarzy czytało artykuły o zdrowotnych walorach Tai Chi – stąd bardzo wiele osób, trafiających na moje zajęcia mówi, że poradził im to lekarz. Jak dotąd jednak żadnej z tych osób, żaden lekarz nie wspomniał jeszcze o Qigong….

Ciąg dalszy nastąpi…