Podstawy trzech dostrojeń w Baduanjin

Forma Qigongu Prozdrowotnego Baduanjin (Osiem Kawałków Brokatu) jest formą ćwiczeń dla zdrowia typu Daoyin podkreślającą ruchy ciała. Poprzez ćwiczenia wzmacniane są mięśnie i kości, otwierane meridiany, harmonizowany przepływ krwi, poprawiają się funkcje organów wewnętrznych i całego organizmu, osiągany jest efekt wzmocnienia organizmu i redukcji schorzeń. Ruchy są regularne i okrężne, miękkie i powolne, aspekty napięcia i rozluźnienia łączą się, duch jest w harmonii z formą.

Wymogi dotyczące dostrajania ciała

Dostrajanie ciała dotyczy kontroli i doskonalenia przez ćwiczącego ruchów i ustawień tułowia i kończyn. Dotyczy to nie tylko zewnętrznej formy, ale także organów wewnętrznych, membran, mięśni i kości. Odnosi się zarówno do ruchu, jak i stanu statycznego. Początkujący najpierw musi opanować formę pozycji i ruchów. Jeśli w podstawowej formie są błędy, odczuwana będzie pewna niezgrabność. Jest takie powiedzenie: „Gdy forma jest nieprawidłowa, Qi nie przepływa zgodnie, gdy qi nie przepływa zgodnie, wola nie jest spokojna, gdy wola nie jest spokojna, cały umysł jest w stanie chaosu”. To wskazuje na ważność zewnętrznej formy. W Baduanjin pozycja przyjmowana w sekwencji rozpoczynającej jest podstawową formą ciała całego układu. Można ją wykorzystać jako rodzaj ćwiczenia bazowego. W tej podstawowej formie, podstawowym układzie, w sytuacji statycznej, punkt baihui powinien jakby unosić się lekko, kręgosłup naturalnie wyprostowany, barki i łokcie opuszczone, klatka piersiowa jakby pusta, a brzuch jakby wypełniony, talia rozluźniona, pośladki lekko, naturalnie podciągnięte, ześrodkowanie i wygoda. Jak ćwiczyć tę podstawową formę ciała? Należy rozpocząć od zhan zhuang (ćwiczenia statyczne w pozycji stojącej) . W tym układzie Baduanjin, wszystkie ruchy są jakby przejściami pomiędzy różnymi pozycjami zhan zhuang – pozycją naturalną, pozycją podtrzymywania, pozycją obejmowania piłki, pozycją naciskania, pozycją ze złożonymi dłońmi. Regularność i okrężność Baduanjin w ogromnym stopniu w tym właśnie jest wyrażana.

Dostrajanie ciała w zhan zhuang polega na korygowaniu pozycji, by stworzyć dobrą podstawę dla nauki ruchów i podnoszenia poziomu prawidłowości ich wykonania. Początkujący nie powinni stać w pozycji zhan zhuang zbyt długo, a raczej stosować metodę wielokrotnego powtarzania przy krótszym czasie wykonania ćwiczenia. Należy wielokrotnie powtarzać obserwację i korektę stanu ciała o czubka głowy do stóp. Żeby zrobić w tym postępy, należy ćwiczyć pod okiem nauczyciela, ponieważ zhan zhuang obejmuje jeszcze kwestie właściwego rozluźnienia, wyciszenia umysłu, oddychania, użycia odpowiedniej aktywności mentalnej (wyobraźni).

Dostrajanie ciała w stanie ruchu odbywa się z wykorzystaniem ruchów tej formy ćwiczeń. Celem jest prawidłowe opanowanie przez ćwiczącego zasady, metody i wymogów ruchu, by zwiększyć efektywność ćwiczenia. Na samym początku nauki istotne jest opanowanie trzech elementów ruchu: punktu, linii i typu. Punkt odnosi się do punktów początkowego i końcowego danego ruchu, linia to tor ruchu, a typ to stan – statyczny lub ruch. Trzeba solidnie pracować nad uzyskaniem właściwej formy, by góra ciała była ześrodkowana, kończyny dolne stabilne, pozycje i kroki wyraźne, układy i ruchy rąk jasne, by metoda wykonania była precyzyjna, a postawa uporządkowana. Często mówi się: „najpierw kwadratowe, potem krągłe”.

Na etapie osiągania biegłości w wykonaniu ruchów, trzeba opanować równowagę, kontrolę środka ciężkości ciała, zwracać uwagę na właściwe połączenie ruchów, talia i kręgosłup powinny prowadzić ruch kończyn, ruchy powinny stać się miękkie, łagodne, powolne, okrężne i połączone,

Na etapie utrwalania i doskonalenia, w oparciu o poprzednie etapy, trzeba szukać świadomości zmian pomiędzy rozluźnieniem i napięciem, delikatnym i solidnym, poznawać tak zwaną siłę wewnętrzną (nei jin). Ruchy powinny być i rozciągnięte i rozluźnione, lekkie i subtelne, balans pomiędzy rozluźnieniem i napięciem powinien być właściwy. Trzeba zwrócić uwagę na doświadczanie porządku użycia siły. Na przykład gdy podnosimy rękę do góry, krańcowa sekcja się unosi, środkowa sekcja podąża, a „korzeniowa” sekcja popycha. Gdy opuszczamy rękę, sekcja „korzeniowa” opada, środkowa opada, końcowa jest lekka. Gdy robimy krok (odstawiamy nogę), trzeba zacząć od sekcji „korzeniowej”, podąża za tym środkowa i w końcu krańcowa. Porządek użycia siły, to porządek ruchu. Na początku ruch zewnętrzny prowadzi ruch wewnętrzny, by na wyższym etapie to ruch wewnętrzny prowadził ruch zewnętrzny.

Wymogi dotyczące dostrajania oddechu

Tak zwane dostrajanie oddechu odnosi się do kierowania oddechem i ćwiczenia oddechu. Odgrywa ono ważną rolę w Qigongu Prozdrowotnym, stanowiąc łącznik pomiędzy dostrajaniem ciała i dostrajaniem umysłu. Nie tylko bezpośrednio wpływa to na regulację przepływu qi i krwi i masowanie narządów wewnętrznych, ale także pomaga wyciszyć umysł i zrelaksować ciało. W Baduanjin stosuje się oddychanie odwrotne z podciąganiem odbytu. Oddech jest też zatrzymywany w pewnych fazach ćwiczenia. Przy oddychaniu odwrotnym mięśnie brzucha kurczą się w fazie wdechu – brzuch jest wciągany. Podczas wydechu mięśnie brzucha rozluźniają się i staje się on wypukły. Podczas wdechu podciągany jest odbyt i okolica hui yin. Podczas wydechu obszar ten rozluźnia się. Zatrzymanie oddechu oznacza, że nie następuje wtedy ani wdech, ani wydech. Nie oznacza to jednak tak zwanego blokowania oddechu. Trwa to tylko około sekundy. Efektem jest zwiększenie stymulacji stawów, mięśni, organów wewnętrznych, układu nerwowego i płynów ustrojowych. Wzmacnia to wymianę gazową, otwiera meridiany, niweluje blokady krążenia i poprawia krążenie krwi, podnosi efektywność ćwiczeń.

W początkowym etapie nauki należy stosować oddychanie naturalne, skupiając się na prawidłowym opanowaniu ruchów. Po osiągnięciu biegłości należy zacząć koordynować oddech z fazami ruchu, takimi jak unoszenie i opadanie, otwieranie i zamykanie. Oddech powinien być miękki i równomierny. Nie trzeba zbytnio się starać się, żeby był głęboki i długi. Etap stosowania oddychania naturalnego jest niezbędny. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że subtelne, równomierne i głębokie oddychanie brzuszne osiąga się naturalnie w wyniku długiej praktyki. Jeśli zbyt do tego dążymy, pojawiają się niepokój i zaburzenie oddechu. Po długim okresie praktyki ruchy i oddech staną się naturalnie skoordynowane, stopniowo osiągnie się efekt naturalnego dostrojenia, bez starania się, żeby dostroić. Na wysokim poziomie, gdy oddech naturalnie, samoistnie się dostraja, nie jest ważny oddech przez nos i usta, a dostrajanie oddechu odnosić się zaczyna bardziej do kierowania ruchami przez świadomość.

Wymogi dotyczące dostrajania umysłu

Dostrajanie umysłu dotyczy aktywności mentalnej. W ćwiczeniach Baduanjin nie polega to na skupieniu się na jednym, a na myśleniu o ruchu (o wykonywaniu ruchu w umyśle, w wyobraźni). Obejmuje to zasadę ruchu, kluczowe części, oddech. Mamy tutaj do czynienia z procesem stopniowego opanowania, podobnie jak w przypadku dostrajania ciała i dostrajania umysłu. Na początku nauki polega to na skupieniu się na głównych wymogach sposobu wykonania poszczególnych ruchów. Wraz z doskonaleniem i osiągnięciem biegłości w wykonaniu ruchów, zaczynamy zwracać uwagę na odczucie stylu, estetycznego uroku, na koordynację ruchu i oddechu. Na wysokim poziomie, gdy ruchy stają się jakby zautomatyzowane, oddech jakby sam się regulował, dostrajał. Wówczas aktywność umysłowa staje się bardziej uporządkowana, naturalnie wchodzi się w stan wyciszenia, jakby skupienia bez skupienia. Gdy mowa jest o dostrajaniu umysłu, niezwykle istotne jest rozwiązanie kwestii relaksu i wyciszenia.

Rozluźnienie dotyczy przede wszystkim rozluźnienia ciała. W ćwiczeniach Baduanjin stosuje się zasadę najpierw napięcie, potem rozluźnienie. Jeśli na początku nauki w ruchach będzie trochę zbyt dużo napięcia, nie jest to problemem. Następują ruchy rozciągania, podczas których pojawia się napięcie. Jeśli będzie tam trochę sztywności, będzie to zupełnie normalne. Z kolei jeśli od początku nauki skupimy się na miękkości i delikatności, szukając rozluźnienia, nie będzie to sprzyjało prawidłowemu opanowaniu ruchów, a wręcz utracony zostanie prawdziwy charakter ćwiczeń Baduanjin. W rzeczywistości to prawidłowe rozluźnienie wymaga długiego czasu praktyki, nie jest to coś co początkujący mógłby osiągnąć rozluźniając się. Takie powierzchowne, celowe rozluźnienie nie jest właściwym rozluźnieniem, ale wyrazem zbyt jednostronnego rozumienia kwestii rozluźnienia. Opanowanie rozluźnienia wymaga przejścia przez proces tak zwanej przemiany siły. Gdy ruchy są otwarte i biegle wykonywane, naturalnie pojawi się rozluźnienie. Ale to jeszcze nie jest właściwe rozluźnienie. Potem w ruchach stopniowo musi przejawić się pewna „ciężkość”, stabilność, by rozkład obciążeń we wszystkich strukturach ciała osiągnął stan optymalny. Wówczas to rozluźnienie odczuwane w stawach i mięśniach będzie właściwym rozluźnieniem.

Wyciszenie odnosi się do pewnego spokoju myśli i emocji. Wymogi Baduanjin w tym zakresie odnośnie stanu statycznego różnią się od tych dotyczących typowych ćwiczeń Qigongu statycznego. Można to rozpatrywać na kilku poziomach. Ponieważ jest to przede wszystkim metoda Daoyin oparta na ruchach ciała, wymogi dotyczące stanu statycznego nie są tak złożone. Jak zatem szukać wyciszenia? Wcześniej była już mowa o tym, że gdy skupiasz się na wymogach wykonania ruchów albo na doświadczaniu odczucia koordynacji oddechu z ruchem, łatwo się wyciszysz, pozbędziesz natłoku myśli, wejdziesz w stan właściwy dla ćwiczenia. Oczywiście prawdziwe wyciszenie nie jest aż tak łatwe. Na początku możesz być zagubiony, skupiać się na jednym, a zapominać o innym albo nawet denerwować się. Jednak wraz ze zwiększaniem poziomu biegłości w wykonaniu ćwiczeń umysł będzie się stawał bardziej skupiony, stan wyciszenia będzie się stopniowo pogłębiał.

Ważną zasadą w praktyce Qigong pozwalającą opanować trzy dostrojenia jest „podążanie za naturalnością”, albo inaczej „pozwolić działać naturze”. Podążanie za naturalnością odnosi się do do sformułowania „Metodą Tao (Dao – droga) jest naturalność”. Trzeba przestrzegać reguł ćwiczeń Qigong, zwracać uwagę na metody, nie chodzi o robienie tego co się chce. Na przykład rozmiar siły, poziom, zakres ruchów, liczba powtórzeń, można naturalnie dostosować do swoich warunków fizycznych, stanu zdrowia, ale nie można samemu zmieniać zasad ruchu. Oddychanie naturalne nie oznacza porzucenia ćwiczeń oddechowych, ale chodzi o to, żeby nie wymuszać wdechów i wydechów, nie zapominać ale i nie starać się przesadnie, stopniowo osiągając naturalne samoistne dostrajanie oddechu – dostrajanie bez dostrajania. Jeśli chodzi o naturalność aktywności mentalnej, istnieje takie powiedzenie: „nie można się za bardzo skupiać, ale nie można szukać bez skupienia, gdy skupiasz się – blokujesz, gdy nie skupiasz się – tracisz; to powinno być jak skupienie bez skupienia”. Jeśli za bardzo się skupiamy, powodujemy mentalne napięcie, blokujemy przepływ qi i krwi. W przypadku treningu mówi się, że pozwolenie naturze na działanie musi być zgodne z metodą. Faktycznie jest to proces od nienaturalnego do naturalnego, od przestrzegania zasad do porzucenia zasad.

Z zasadą „pozwolić działać naturze” związana jest też zasada „stopniowo, krok po kroku”, która jest bardzo ważna w przypadku początkujących. Jak ją opanować? Bardzo ważny punkt to: „różnie w zależności od osoby, odpowiednio do możliwości”. Kluczowe jest rozsądne dostosowanie intensywności i objętości treningowej. Często mówi się o tym jako opanowaniu „momentu ognia” (od tłumacza: odniesienie do sztuki kulinarnej, gdzie uchwycenie tego momentu sprawia, że potrawa nie jest niedogotowana lub przegotowana). Wysokość pozycji, wielkość siły, tempo oddechu, intensywność pracy mentalnej, czas ćwiczenia, ilość powtórzeń – to wszystko odnosi się do intensywności i objętości treningu. Wśród ćwiczących są osoby w różnym wieku, o różnym stażu treningowym, różnym poziomie sprawności i stanie zdrowia. To wszystko trzeba brać pod uwagę. Podstawowym wyznacznikiem właściwego poziomu intensywności i objętości ćwiczeń jest własne odczucie ćwiczącego. Po zajęciach nie powinien on czuć się wyczerpany, być w dobrym nastroju, puls powinien być stabilny, ciśnienie krwi normalne, nie powinny pojawiać się problemy z apetytem, czy z bezsennością. W przeciwnym razie obciążenie może być zbyt duże i należy je odpowiednio dostosować.

Trzy dostrojenia w Baduanjin w praktyce nie są kwestią łatwą. Efekty ćwiczenia Qigong są uwarunkowane długotrwałą systematyczną praktyką przy zastosowaniu prawidłowych metod. Trzy dostrojenia są wzajemnie współzależne. W procesie nauki i praktyki dochodzimy w końcu do „połączenia trzech dostrojeń w jedno”. Trzeba iść do przodu krok po kroku, nie starać niczego wymuszać, starać osiągnąć zbyt szybko, w przeciwnym razie efekty mogą być odwrotne niż oczekiwania, albo nie osiągniemy wcale tego, co chcieliśmy osiągnąć zbyt szybko.

Autor: Yang Bolong – Chińskie Stowarzyszenie Qigongu Prozdrowotnego

Przekład: Andrzej Kalisz – Akademia Yiquan