Wpływ ćwiczeń Qigong na fizjologię

W ćwiczeniach Qigongu Prozdrowotnego aktywność mentalna wykorzystywana jest do wpływania na funkcje fizjologiczne. Dzięki dostrajaniu umysłu, oddechu i ciała poprawiają się funkcje samoregulacji, zwiększa się odporność organizmu, co pozwala osiągnąć pozytywne efekty zdrowotne.

Efekty fizjologiczne dostrajania ciała

Dostrajanie ciała w ruchu odnosi się do wykonywania ruchu opartego na określonych zasadach przy wykorzystaniu umysłowego kierowania. Tak zwany ruch oparty na określonych zasadach, to pewne formy złożone z samodzielnie wykonywanych w określonym rytmie ruchów, które wywołują określone efekty. Ruchy zawarte w tych formach nie są często wykonywane podczas pracy, czy w życiu codziennym, nie opierają się one na prostych odruchach, nie są też czysto zewnętrznymi ruchami formalnymi, lecz złożonymi ruchami zamierzonymi. Każdy z tych ruchów odbywa się poprzez dostrajanie rozległej sieci połączeń układu nerwowego i mięśniowego. Najpierw kora mózgowa, podkorowe zwoje podstawy i móżdżek planują ruch. Następnie polecenia wydane przez obszary kory mózgowej zarządzające ruchem przekazywane są do pnia mózgu i neuronów ruchowych rdzenia kręgowego, odpowiedzialnych za realizację. Podczas dostrajania ciała zachodzą złożone procesy sprzężenia zwrotnego pomiędzy częściami układu nerwowego odpowiedzialnymi za ruch, a tymi które odpowiadają za przetwarzanie odbieranych bodźców zewnętrznych, tak że możliwe są natychmiastowe korekty i zapewniona dokładna regulacja ciała.

Celem statycznego dostrajania ciała jest utrzymanie wszystkich części ciała w najbardziej odpowiednim stanie fizjologicznym, tak by zrelaksować ciało i dostroić oddech, tak by mózg szybko uspokoił się i utrzymał ten stan. Żyjemy w polu grawitacyjnym Ziemi. By utrzymać naturalną aktywność fizjologiczną, kora mózgowa musi koordynować działanie układu nerwowego i mięśniowego, zgodnie z informacjami dostarczanymi przez proprioceptory i korygować pozycję ciała. Jeśli nie ustalimy i nie utrzymujemy prawidłowej pozycji, na działanie kory mózgowej wływ będą miał impulsy nerwu wstępującego, co utrudni osiągnięcie niezbędnego w Qigong relaksu i wyciszenia. Dzięki utrzymaniu stałej pozycji można zmniejszyć wpływ impulsów płynących z proprioceptorów na korę mózgową, co ułatwia wyciszenie umysłu.

Efekty fizjologiczne dostrajania oddechu

Zwykle oddychanie jest automatyczną, rytmiczną czynnością kontrolowaną przez rdzeń przedłużony i most mózgu. Jednak ponieważ mięśnie oddechowe są mięśniami szkieletowymi, mogą być również bezpośrednio kontrolowane przez korę mózgu, co pozwala na świadome kierowanie oddechem. Dlatego dostrajanie oddechu można podzielić na automatyczne i świadome.

Automatyczne dostrajanie oddechu

Podstawową rolą automatycznej aktywności oddechowej jest zapewnienie wymiany gazowej między płucami, a światem zewnętrznym, a tym samym efektywne dostarczanie tlenu potrzebnego do metabolizu organizmu oraz wydalanie dwutlenku węgla. Podczas ćwiczeń oddech samoistnie dostosowuje się do rytmu ruchów. W ćwiczeniach statycznych oddech staje się powolny i głęboki, natomiast w ćwiczeniach ruchowych rytm oddechu przyspiesza, zwiększa się wentylacja płuc, tak żeby spełnione były wymogi metabolizmu energetycznego organizmu podczas ćwiczeń. Ten automatyczny proces dostrajania oddechu realizowany jest poprzez mechanizm regulacji neurohumoralnej. Aktywność metaboliczna podczas ćwiczeń zmienia stosunek ciśnienia parcjalnego tlenu i dwutlenku węgla we krwi. Te informacje przesyłane są poprzez chemoreceptory tętnicy szyjnej i rdzenia przedłużonego i integrowane poprzez ośrodek oddechowy centralnego układu nerwowego w celu wydawania poleceń regulacji oddechu. W normalnych warunkach, automatyczna aktywność oddechowa regulowana jest tylko przez rdzeń przedłużony i most mózgu, nie są wysyłane impulsy pobudzające korę mózgową. To może pomagać w osiągnięciu spokoju i wyciszenia podczas ćwiczeń. Gdy podczas ćwiczeń statycznych skupiamy się na naturalnym, automatycznie regulowanym rytmie oddechu, wykorzystując liczenie oddechów lub samą obserwację, możemy bardziej wyciszyć umysł.

Świadome dostrajanie oddechu

Świadome dostrajanie oddechu może dotyczyć różnej szybkości i głębokości oddychania, różnych proporcji wdechu i wydechu, różnego połączenia oddechu z aktywnością mentalną i wydawanymi dźwiękami. W źródłach z różnych epok znajdujemy ponad pięćdziesiąt różnych metod dostrajania oddechu, co wskazuje na ważną rolę świadomej regulacji oddychania w ćwiczeniach Qigong. Świadome dostrajanie oddechu ma wpływ na funkcje regulacyjne autonomicznego układu nerwowego. Eksperymenty wykazały, że metoda długiego wdechu i krótkiego wydechu, nie tylko powoduje przewagę pobudzenia ośrodka wdechowego układu nerwowego, ale ta przewaga może rozprzestrzeniać się na cały współczulny układ nerwowy. Natomiast metoda krótkiego wdechu i długiego wydechu spowoduje przewagę pobudzenia ośrodka wydechowego i wraz z tym przywspółczulnego układu nerwowego.

Widzimy, że w zależności od rytmu i sposobu oddychania zmienia się również stan funkcji autonomicznego układu nerwowego. Jako, że znaczenie autonomicznego układu nerwowego w samoregulacji organizmu jest kluczowe, dostrajanie oddechu poprzez wpływ na ten układ może mieć wpływ na różne narządy i układy organizmu. We współczesnej medycynie uważa się, że świadomość nie może bezpośrednio wpływać na aktywnośc organów wewnętrznych, a do leczenia można stosować tylko lekarstwa lub działania fizyczne. Jednak faktem jest, że już starożytni potrafili umiejętnie wykorzystać świadome oddychanie, poprzez bezpośredni wpływ na oddech pośrednio wpływając na organy wewnętrzne i uzyskując efekty terapeutyczne.

Efekty fizjologiczne dostrajania umysłu

Qigong Prozdrowotny poprzez regulację neurohumoralną powoduje pojawienie się pozytywnych zależności pomiędzy psychiką, a fizjologią. Pozytywne efekty fizjologiczne powodują pojawienie się dobrych reakcji psychologicznych, natomiast utrzymanie dobrego stanu psychiki sprzyja lepszym efektom fizjologicznym. Dwie części mózgu mają ścisły związek z ćwiczeniami Qigong. Jedna to płat czołowy mózgu, a druga to przysadka mózgowa. Płat czołowy mózgu jest miejscem zaawansowanej aktywności neuronalnej, która nie tylko kontroluje świadome czynności czlowieka, ale także uczestniczy w regulacji narządów wewnętrznych.

Dane obserwacyjne elektroencefalografii klinicznej wskazują, że gdy człowiek znajduje się w komfortowym otoczeniu i jest w dobrym nastroju, szczęśliwy, zwiększają się fale alfa, natomiast podczas niepokoju i napięcia wzmacjniają się fale mózgowe w paśmie beta. To pokazuje, że rejestrowane z powierzchni czaszki zmiany fal mózgowych mogą odzwierciedlać czynności funkcjonalne kory mózgowej.

Przysadka mózgowa jest ośrodkiem kontroli neurohumoralnej regulacji organizmu i odgrywa ważną rolę w regulacji funkcji fizjologicznych i psychologicznych. Dwa rodzaje mediatorów nerwowych kontrolowanych przez przysadkę mózgową mogą łączyć ciało i psychikę. Jeden to substancja podobna do morfiny, która może wywoływać odczucie szczęścia, a drugi to noradrenalina. Eksperymenty pokazują, że wydzielanie tych dwóch hormonów mózgowych jest związane z emocjami. Jeśli ktoś odczuwa szczęście, radość, wzmacniane są fale alfa, i zwiększa się wydzielanie β-endorfiny, a gdy ktoś jest niespokojny, wzmacniane są fale beta i zwiększa się wydzielanie noradrenaliny.

Wyniki badań EEG podczas ćwiczeń Qigong pokazują, że gdy badani osiągają stan wyciszenia, rośnie energia fal alfa w płacie czołowym i pojawia się zjawisko synchronizacji fal alfa w całym mózgu. Badany odczuwa w tym czasie radość, błogość. Zgodnie z analizą zmian fal mózgowych i stanu emocjonalnego ćwiczących, gdy wchodzą oni w stan wyciszenia, aktywność nerwowa płata czołowego stymuluję przysadkę mózgową do zwiększenia wydzielania β-endorfiny. Wówczas pojawiają się przyjemne odczucia, poprawiają się funkcje samoregulacji i samoleczenia organizmu.

Ponadto postawa etyczna to także ważny element dostrajania umysłu. Szlachetny, stabilny stan umysłu pomaga uniknąć nadmiernego wpływu stresu wywołanego czynnikami zewnętrznymi, zapobiegając nadmiernemu wydzielaniu noradrenaliny, pozwalając zachować stabilny stan zdrowia.

Autor: Xi Sheng – Chińskie Stowarzyszenie Qigongu Prozdrowotnego

Przekład z chińskiego: Andrzej Kalisz