Tai Chi dla Twojej babci

Poranek w parku w Chinach. Grupa starszych ludzi wykonuje długi układ ściśle określonych powolnych ruchów. Wszyscy wykonują te same ruchy w tym samym czasie. Emanują spokojem i gracją.

Kolejny artykuł w prasie, kolejne doniesienie w internecie, następne wyniki badań. Wszędzie czytamy: „Tai Chi to doskonała forma ćwiczeń dla osób starszych”.

Możliwe, że i Twojej babci lekarz poradził, by zaczęła uczęszczać na zajęcia Tai Chi.

Chińska sztuka Taijiquan, której nazwę zapisuje się na Zachodzie często w formie Tai Chi Chuan, a jeszcze częściej w wersji skróconej – Tai Chi, dość powszechnie widziana jest jako forma ćwiczeń o umiarkowanej intensywności, najbardziej odpowiednia właśnie dla Seniorów. Ludzie młodsi często odnoszą wrażenie, że dla nich ćwiczenia takie nie są dostatecznie intensywne, a także że są dla nich zbyt łatwe, że nauczenie się takiej sekwencji powolnych ruchów nie stanowiłoby dla nich żadnego wyzwania.

Oczywiście jest to niewątpliwie forma aktywności atrakcyjna również dla osób starszych, której uprawianie pozytywnie wpływa na ich stan zdrowia, sprawność fizyczną i umysłową.

Ale jeszcze większe korzyści odnieść mogą… ludzie młodzi i sprawni fizycznie.

Warto zdać sobie sprawę z tego, że spora część z tych staruszków ćwiczących w chińskich parkach naukę Taijiquan (Tai Chi) rozpoczęła… kilkadziesiąt lat wcześniej. Dlaczego? Po co?

Na Tai Chi patrzeć można jako na formę ćwiczeń, których uprawianie pozytywnie wpływa na zdrowie. Jednak oryginalnie ta forma ćwiczeń wykształciła się jako… sztuka walki. Powstanie Tai Chi polegało na dość zaskakującym połączeniu sztuki walki z metodami ćwiczeń Daoyin i Tuna, kóre uprawiano już wieki wcześniej dla zdrowia. Dziś tego typu ćwiczenia określa się ogólnym terminem Qigong (Ch’i Kung), upowszechnionym w drugiej połowie XX wieku. Można powiedzieć, że Taijiquan jest taką swoistą formą Qigong, która jest równocześnie sztuką walki.

Tai Chi zalicza się w Chinach do tak zwanych wewnętrznych sztuk walki – Neijia (dosłownie: wewnętrzna rodzina). W bardzo dużym uproszczeniu powiedzieć można, że są to takie sztuki walki, w których nacisk kładzie się nie na typowy trening fizyczny, a na koordynację świadomości z ruchem, na umiejętność generowania siły przy zachowaniu dużego poziomu rozluźnienia, przez odpowiednie użycie całego ciała, bez tak zwanego lokalnego napięcia.

To co najczęściej widzimy – powolne wykonywanie ciągu ruchów, to faktycznie tylko część tej sztuki. Być może większość uprawiających na świecie Tai Chi ogranicza się do tego rodzaju podstawowej formy ćwiczeń, zwłaszcza gdy są to Seniorzy, ćwiczący dla zdrowia. Jednak sztuka ta obejmuje znacznie szerszy zakres metod ćwiczeń, z których wiele może być atrakcyjnych także dla osób w wieku średnim, a nawet dla młodzieży.

Główne uprawiane dziś odmiany Tai Chi wywodzą się z sztuki walki rodziny Chen z Chenjiagou w prowincji Henan i wykształciły się z niej bezpośrednio lub pośrednio dopiero w wieku XIX i na początku wieku XX. Hipotetycznie jest możliwe, że nawet przed rodziną Chen istniały jakieś systemy o podobnym charakterze. Jednak nie istnieją wiarygodne zapisy na ten temat. Większość legend o wcześniejszych korzeniach pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku. Wiele wskazuje na to, że dopiero w XIX wieku zaczęto posługiwać się nazwą Taijiquan, i to wówczas powstały główne koncepcje i traktaty teoretyczne na których opiera się dziś nauka w większości odmian.

Sztuka walki rodziny Chen, dzisiaj znana jako styl Chen Taijiquan, zawiera dwie główne formy ręczne. Pierwszą z nich ćwiczy się generalnie powoli, ale zawiera ona pewną liczbę gwałtownych ruchów tzw. emisji siły, a także podskoków i przeskoków. Druga forma zawiera takich gwałtownych ruchów o wiele więcej, i w dużej mierze są one wykonywane całymi dynamicznymi seriami. Nawet abstrahując od nauki sztuki walki, ćwiczenia takie mogą być atrakcyjne i stanowić wyzwanie dla ludzi młodych i sprawnych fizycznie.

Formy ręczne pozostałych głównych odmian Tai Chi opierają się na pierwszej formie stylu Chen, wywodząc się z niej bezpośrednio lub pośrednio. Styl Yang powstał bezpośrednio na bazie tej formy. Stary styl Wu (Hao) powstał głównie na bazie pierwotnej formy stylu Yang, ale z pewnym wpływem bezpośrednio stylu Chen. Nowszy styl Wu (mandżurski) powstał później w Pekinie w oparciu o styl Yang. Natomiast styl Sun wywodzi się ze stylu Wu (Hao).

Generalnie w formach tych stylów nie ma aż takiej dynamiki i serii eksplozji, jak w drugiej formie stylu Chen. Chociaż w niektórych odmianach wykształciły się później dodatkowe szybkie formy. Niektóre przekazy zachowały do dziś oryginalny sposób ćwiczenia formy, to znaczy zawiera ona pewną niedużą liczbę ruchów dynamicznych, podskoków i przeskoków. Dla osób w szeroko rozumianym średnim wieku może to być bardzo atrakcyjna forma rekreacji.

Na początku XX wieku zaczęto tworzyć wersje pozbawione ruchów dynamicznych, podskoków itp. Przeznaczone były one do bardziej publicznego nauczania i szerokiej popularyzacji. Formy oryginalne były nauczane w węższych kręgach – rodziny, zaawansowanych uczniów dopuszczonych do „wewnętrznego kręgu”. Do dziś w niektórych szkołach nauczane są obydwie wersje formy – całkowicie powolna i z elementami dynamicznymi. Te wersje uproszczone są jednak bardziej rozpowszechnione i w wielu szkołach nie naucza się już starszego, bardziej dynamicznego wariantu.

Co ciekawe jednak, jest wiele szkół, gdzie wprawdzie formę ręczną ćwiczy się w całości powoli, ale w formach z bronią – mieczem, szablą, włócznią, do dziś zachowane zostały elementy dynamiczne. Zwykle w formie z mieczem jest ich nieco mniej – nacisk jest tam położony na precyzję i grację. Więcej mocnych, zamachowych ruchów występuje w formach z szeroką szablą. W formach i ćwiczeniach z długą włócznią bądź tyczką występują natomiast ruchy potrząsania, powodujące wyginania się drzewca z drewna baila. W niektórych szkołach istnieją też formy z innymi rodzajami broni. Tak, to wszystko znajdziecie w tradycyjnych szkołach Tai Chi. Macie tam do dyspozycji skarbnicę bardzo atrakcyjnych i różnorodnych form ruchu.

Poza formami i innymi ćwiczeniami solo, znajdziecie w Tai Chi także szereg ćwiczeń z partnerem. Możecie poznawać aplikacje ruchów formy. Nawet jeśli nie jesteście zainteresowani nauką walki wręcz, to znajomość aplikacji ruchów pozwoli wam lepiej te ruchy rozumieć, mieć świadomość jak zostały one zaprojektowane przez mistrzów, i dzięki temu lepiej ćwiczyć formę. Stosuje się także ćwiczenia tui shou – tzw. „pchające ręce” lub „przepychanie rąk”. Wraz z partnerem, przy połączonych ramionach, wykonuje się określone, najpierw proste, potem bardziej złożone sekwencje ruchów, ćwicząc w sposób płynny, miękki, bez wysiłku, bez niepotrzebnego napięcia. W połączeniu z rozmaitymi krokami przypomina to pełen gracji taniec. Na wyższym poziomie ściśle określone układy zmienić się mogą w rodzaj improwizacji, gdzie partnerzy wzajemnie na siebie oddziaływają i wzajemnie się do siebie dostosowują. Ćwiczyć można także na zasadzie sparingu, gdzie staramy się zaburzyć równowagę partnera, a równocześnie nie dać mu zaburzyć własnej równowagi. Organizowane są nawet zawody w takich „lekko-kontaktowych zapasach”.

Skoro o zawodach mowa, organizowane są one także w konkurencji form, które oceniane są nieco podobnie jak występy na zawodach gimnastycznych. Na niektórych zawodach wymagana jest znajomość standardowych sportowych wersji form pochodzących z różnych stylów Tai Chi, ale bywają organizowane także konkurencje dla prezentujących tradycyjne wersje form różnych szkół. Obecnie rozwijana jest i mocno promowana także konkurencja układów dowolnych z elementami trudnymi. Zawodnicy prezentują stworzone we współpracy z trenerami układy zawierające elementy pochodzące z różnych odmian Tai Chi, gdzie łączą się ruchy wolniejsze i szybsze, w tym tzw. nandu (dosłownie: stopień trudności), jak akrobatyczne wyskoki, często z lądowaniem w szpagacie i wyskokiem bezpośrednio z niego do następnej sekwencji. Nawet ruchy powolne są niekiedy bardzo wymagające, na przykład bardzo powoli, w skupieniu i równocześnie z gracją wykonywany przysiad na jednej nodze, z drugą nogą ustawioną równolegle do podłoża (tzw. pistolet). Takie wyczynowe sportowe Tai Chi wymaga rozpoczęcia nauki w bardzo wczesnym wieku, podobnie jak to ma miejsce w przypadku np. akrobatyki, czy gimnastyki artystycznej.

Czy zatem Tai Chi jest czymś dla babci,  czy może raczej dla wnuczka?

Jak już się Czytelniku sam zorientowałeś, Tai Chi to forma aktywności, która może mieć wiele oblicz. Niezależnie od wieku, każdy znajdzie tutaj coś atrakcyjnego i wartościowego dla siebie.

Andrzej Kalisz